چراغهای نفتی قدیمی سری سوم

چراغ قدیمی روسی اوپالین

کد محصول 403/1

فروخته شده

*************************

چراغ نفتی بارفتن روسی

کد محصول 403/2

فروخته شده

***********************

چراغ نفتی روسی قدیمی

کد محصول 403/3

فروخته شده

***********************

چراغ نفتی قدیمی کریستال

کد محصول 403/4

فروخته شده

************************

چراغ نفتی بارفتن قدیمی

کد محصول 403/5
فروخته شده

*************************

بارْفَتَن ، اصطلاحی که در ایران به نوعی شیشة نیمه شفاف و ضخیم و منقوش و نیز بدل چینی اطلاق کرده اند. دربارة منشأ پیدایش و چگونگی رواج این اصطلاح که از دورة قاجار به کار رفته است ، نظر قطعی نمی توان داد.

این شیشة نیمه شفاف با تلالؤ رنگین کمانی ، به سبب ساخت بلورهایش ، نور را پراکنده و کدر می کند و آن را ظاهراً به سبب مشابهت با سنگ قدیمی اُپال (عربی : عین الهِرّ یا عین الشّمس )، اُپالین یا اُپالی خوانده اند. بر خلاف شیشه های دیگری که شفافیّت در آنها مطلوب است ، گونه های مختلفِ کدر بارفتن ، به رنگهای شیری و آبی روشن و سبزِ روشن و زرد و صورتی مرغوبتر است .

ساختن شیشة اپالین در قرن نوزدهم در اروپا آغاز شد و این نام نخستین بار حدود 1823 در کارگاه شیشه گری معروف باکارا در فرانسه به کار رفت و در 1825 ـ 1870 در کارگاههای دیگر شیشه گری فرانسه و سپس در دهه های اوّل قرن بیستم در انگلستان و امریکا و ونیز رواج یافت . از این شیشه ابتدا گلدان و تُنگ و محفظه های ظریف می ساختند و بعدها، بر اثر زیاد شدن تقاضا، این اشیا با نقوش زراندود و مینایی و نقاشی سرد و رشته های شیشه ای زینت داده شد (ملمن ، ص 216 ـ 217). از اواخر قرن نوزدهم ، که فرآورده های شیشه ای اروپایی به بازارهای شرقی عرضه شد، دربارها و ثروتمندان شرقی ساختن انواعی از ظروف را به کارخانه های شیشه گری اروپا سفارش دادند و در ساختن این ظرفها، به جای تزیینات معمول در اروپا، نقشهای گل و بُته و شاخ و برگ و مناظر شهرهای شرقی و تصویر شاهان قدیم و جدید به کار رفت . انواعی از این ظروف ، که به مناسبتهای مختلف و از طرف سیاستمداران خارجی و درباریان و دیگران به سلاطین پیشکش می شد، در دربار عثمانی جمع شده بود. گردآوری این قبیل ظرفها، خواه برای تجمّل خواه برای مصرف ، در میان خانواده های اشراف نیز رواج یافت و از اقلام جهیزیّة عروس شد. بدین سان ، مجموعه هایی از ظروف اپالین در بسیاری از خانه های ثروتمندان شرقی جمع شد و به صورت موروثی باقی ماند (حسن کمال ، ص 182).

در ایران ، از دوران قاجاریه ، این نوع شیشه و نیز بدل چینی را بارفتن گفته اند. خسرو میرزای قاجار، در سفری که به قصد عذرخواهی از واقعة قتل گریبایدوف به پطرزبورگ رفته بود (1244/1829)، از کارخانة بارفتن سازی بازدید کرده در این باره شرحی نوشته است . از شرح او پیداست که در آن کارخانه بدل چینی می ساختند و در روسیه این صنعت ، که صنعتگران فرانسوی آن را اداره می کرده اند، نوپا بوده است (افشار، ص 277 ـ 278). از طرفی ، میرزا فتاح خان گرمرودی ، که در دورة محمدشاه قاجار همراه حسین خان مقدم آجودان باشی برای مأموریتی سیاسی به اروپا رفته بود، در سفرنامة خود به اقسام حبابها و ظروف بارفتن و بلور اشاره کرده است (ص 807، 814 ـ 815). در آن زمان از شروع ساخت شیشه های اپالین بیش از بیست سال نگذشته بود. بنابراین ، احتمالاً در ایران ابتدا نوعی بدل چینی را بارفتن گفته اند و بعد این نام را تعمیم داده اند و به شیشه های غیرشفاف و قطور و نقشدار و سپس به شیشه های نامرغوب اپالین ساخت فرانسه و روسیه اطلاق کرده اند.

در دورة قاجاریه ، نقش کردن تصویر نیم تنة شاهان (شاه نشان کردن )، خصوصاً تمثال ناصرالدین شاه ، و نیز شیر و خورشید بر روی بارفتن و دیگر اشیای شیشه ای رواج داشت (زین العابدین مراغه یی ، ص 210ـ211، 215). محمّد حسن خان اعتمادالسلطنه آن را یکی از فعالیّتهای مهم و درخشان عصر ناصری ذکر کرده است (ج 1، ص 161). این روش تزیین ظروف شیشه ای هنوز هم در کارگاههای صنایع دستی ادامه دارد. از اقسام ظروف و وسایل رایج که از بارفتن ساخته شده می توان از حبابهای چراغ گردسوز و فانوسهای آویز معروف به لِنْتِر (ظاهراً صورت تحریف شده واژة لانترن فرانسوی یا لنترن انگلیسی ) (شهری باف ، ج 3، ص 95) و گلاب پاش و کوزة قلیان و چایدان نام برد.

منابع : محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، چهل سال تاریخ ایران ، ج 1: المآثر و الا´ثار ، چاپ ایرج افشار، تهران 1363 ش ؛ مصطفی افشار، سفرنامة خسرو میرزا به پطرزبورغ ، چاپ محمد گلبن ، تهران 1349ش ؛ زین العابدین مراغه یی ، سیاحتنامة ابراهیم بیک یا بلای تعصب او ، تهران 1357 ش ؛ جعفر شهری باف ؛ تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم ، تهران 1367 ـ 1368 ش ؛ فتاح گرمرودی ، سفرنامة میرزا فتاح خان گرمرودی به اروپا ، چاپ فتح الدین فتاحی ، تهران 1347 ش ؛

H. Kamal, “Les verres Europeens fabriques aux xv Ë Ë Ë e et x Ë xe siecles a l’usage du Proche-Orient”, in Annales du 3e Congrees International du verre, Damas, 14-23 Nov. 1964, Liege; F. Mehlman, The illustrated guide to glass , Great Britain 1982.

آرمان شیشه گر