سماور زغالی و قلیان برنجی بسیار نفیس قلمزنی شده
Antique Iranian Brass Samovar, Engraved by Isfahan Art Masters
این سماور آنتیک چندین سال زینت بخش سفره خانه سنتی کاروانسرای سنگی واقع در کمربندی جنوبی مقابل ایستگاه راه آهن شهر زنجان بود و توریستهای خارجی و گردشگرانی که به این سفره خانه تشریف می آوردند ، مجذوب زیبایی آن می شدند.پس از اتمام قرار داد پیمانکار سفره خانه با سازمان میراث فرهنگی ، صاحب آن با همکاری پارس جواهر تصمیم به فروش این سماور گرفت ولی در نهایت خارج از فروشگاه پارس جواهر فروخته شد.
بنا بر گفته صاحب اول ، کار ساخت و قلمزنی این این سماور بزرگ توسط استاد حاج رسول میوه چی و استاد کریم زاده پور (حدود 60 سال پیش) که از بهترین استادکاران زمان سابق اصفهان بودند ، انجام پذیرفته است.طبق روال قلمزنیهای مکتب اصفهان ، دور تا دور سماور و ملحقات آن بر اساس روایاتی برگرفته از بزم های موجود در دیوان حافظ میباشد و در اطراف پایه و بدنه سماور تصویر مکانهای مهم شهرهای بزرگ ایران مانند عالی قاپو از اصفهان نقش شده است.حتی بروی شیر سماور نیز آثار قلمزنی که برگرفته از چهره مرد ایرانی دوره هخامنشی است ،به زیبایی اجرا شده است.
به علت محدودیت فضای صفحه بسیاری از زیباییهای اثر از قلم افتاده است
*************************
سماور در اصل یک کلمه روسی بوده که از دو قسمت sam یا cam به معنای خود و var به معنای جوشان یا جوشنده تشکیل شده است و در کل به صورت تحت الفظی “خود جوشاننده” معنی میدهد و به وسیله ای گفته میشود که دارای دو قسمت مخزن و آتش دان بوده و برای جوشاندن و گرم نگه داشتن آب برای دمنوش چای به کار میرود.
هنوز مشخص نیست که اولین سماور کجا و به چه صورت ساخته شده و چه بسا در ادوار حکومت سامانیان و طبابت حکمای ایرانی همچون بوعلی سینا (که از دمنوشهای گیاهی بسیار بهره می بردند) اشکال اولیه سماور وجود داشته است ، اما گویا به صورت رسمی در شهر تولای روسیه (Tula) و در دوره حکومت تزارها در نیمه اول قرن نوزهم ساخت سماور ثبت و تعریف شده است و به حدی این شهر در ساخت سماور معروف بوده که بر اساس مستدلات تاریخی در حدود چهل کارخانه ساخت سماور در آن به فعالیت می پرداخته اند و حتی دولت تزاری برای کنترل و بهبود کیفیت تولید کنندگان سماور را ملزم به استفاده مهرها و علایم خاصی از قبیل لوگوی سازنده و تاریخ ساخت نموده است .در این بین سماورهایی که به دوران سلطنت نیکولای روسی برمیگردد از اعتبار و زیبایی خاصی برخوردار است چرا که در دوره سلطنت این پادشاه روسی ، صنعت گران به بالاترین توان در ساخت سماور دست یافته بودند و تشویق و حمایت حکومت تزاری باعث شده بود که سماورهایی با نام “سماور نیکلا” شکل بگیرد که گرانتر از سایر انواع دیگر بود.
جنس ساخت سماورها بیشتر از برنج ، مس ، مسوار (در اصطلاح عامه مس بار) و ورشو ( آلیاژ نیکل و برنج) میباشد اما در شایعات عامه ، نقلهایی در زمینه استفاده از طلا در ساخت سماور دیده میشود که مستند نمیباشد و تنها به چند نمونه قاچاق طلا و جواهرات در داخل آتش دان سماورها میتوان اشاره نمود که به عنوان مبنای این گفته ها میتوان در نظر گرفت و همچنین نقل است که در زمانهای گذشته از آتش دان و پایه های سماورهای روسی برای مخفی کردن و جاسازی طلا و جواهرات استفاده میشده و بعد ها با پیدا شدن این جاسازها شایعاتی شکل گرفته مبنی بر این که جنس سماور از طلا بوده است که همین امر باعث شده که عده ای به جمع آوری سماورهای روسی و… اقدام نمایند.
جالب اینجاست که برخلاف تصور عموم ، قهوه خیلی قبل تر از چای و در زمان شاه عباس صفوی وارد ایران شد و به علت شکل گیری روابط اداری اولیه ایرانیان با دولتهای اروپایی و رفت و آمد درباریان به اروپا و همچنین دولتمردان و سفیران اروپایی به ایران ، استفاده از قهوه متداول و مرسوم گشت. بعد از دربار و پیدا شدن طرفداران نوشین قهوه ، شغل قهوه چی از دربار پا به جامعه مردم عادی گذاشت و در چهارسوق بازارها و محلات شهری ، قهوه خانه ها پا گرفت و باعث که مکانی ایجاد شود که معتمدان ، ریش سفیدان ، لوطیان ، رامشگران ،… در آنجا جمع شوند و بساط پذیرایی و استراحت و… ایجاد شود.
ورود سماور به ایران به دوره نادرشاه افشار نسبت داده میشود چنانکه وی پس از شکست دادن و انقراض صفویان به حکومت ایران رسید. در دوره نادرشاه به سبب نزدیکی شاه ایران به دربار امپراتوری روس و همکاری و اتحاد آنها در جنگهایی که بر علیه حکومت عثمانی انجام شد ، تجار ایرانی و روسی ارتباطات تنگاتنگی پیدا کردند و بدین وسیله سماور یکی از اقلام روسی شد که وارد ایران گشت. واردات سماور از روسیه در زمان شاهرخ میرزا که نوه نادرشاه افشار بود به بالاترین میزان در آن زمان رسید ولی بعدها صنعت گران ایرانی با پشتیبانی امیرکبیر و حمایت حکومت وقت اقدام به ساخت سماور کردند و به تبع ذوق و ابداع هنرمندان ایرانی ، انواع ملحقات سماور از قبیل سینی های قلمزنی و چای دان و قهوه دانهای زیبا و همچنین مشرفه های نفیس و زیبا ساخته شد.
در دوره حکومت قاجار به سبب نزدیکی سران حکومتی به انگلیسیها و رفت و آمد ایرانیان به انگلستان و مستعمرات آن مانند کشور هندوستان ،مقدمات شکل گیری رسوم مربوط به استفاده از چای در نوشیدنیهای دربار شکل گرفت و چای یکی از اقلام مصرفی وارداتی ایران شد تا اینکه فردی به نام محمد حسین اصفهانی در سال 1302 هجری قمری و بعد از وی کاشف السلطنه به صورت مخفیانه از هند اقدام به وارد کردن تخم و بوته چای کردند و در نهایت توانستند که در شهر لاهیجان که از لحاظ آب و هوایی، مناسبِ کشت گیاه چای بود به موفقیت برسند.
پس از موفقیت در کشت چای و گسترش کاشت آن در گیلان ، بازار تهران و ایران از واردات چای انگلیسی خودکفا و بی نیاز گشت و صرف چای در قهوه خانه ها جای قهوه را گرفت و چای از یک نوشیدنی تشریفاتی تبدیل به یک نوشیدنی تفننی و عامه پسند شد و عادت چای نوشی در میان مردم گسترش پیدا کرد و در اواخر حکومت ناصر الدین شاه قاجار به سبب ترویج مصرف چای ، ساخت سماور ایرانی به اوج خود رسید و سماورهای زیبایی در ایران و شهرهای تهران ، بروجرد (استان لرستان) و اصفهان ساخته شد.
امروزه سماورهای ذغالی به عنوان اشیای آنتیک و کلکسیونی در منازل و نمایشگاهها مورد استفاده قرار میگیرد و برای دم کردن چای استفاده از سماورهای گازی و کتریهای برقی مرسوم میباشد.سماورهای قدیمی روسی و ایرانی در میان علاقمندان به اشیای آنتیک جایگاه ویژه ای دارد و حتی دیده شده است که اشخاص علاقمند برای تهیه یک سماور بکر به کشورهای آسیای میانه که در آنها بقایای بکر سماورهای ذغالی قدیمی روسی دیده میشود مانند گرجستان یا آذربایجان ، سفر میکنند.
در خرید سماورهای زغالی توجه به نکات زیر لازم به نظر میرسد :
*
1.ارزش سماورهای آنتیک به بکر و سالم بودن آنهاست و سماورهای مستعمل و تعمیری ارزش کمتری دارند
*
2.شیر سماور باید اصلی و مال خود سماور باشد. دیده میشود که اکثر سماورهای آنتیک ، شیر اصلی خود را ندارند که دلیل آن گم شدن و یا استفاده زیاد و خراب شدن شیر و جابجایی با شیر سماور دیگر میتواند باشد.
*
3.به دلیل مجاورت آتشدان سماور با زغال گداخته و گرمای زیاد ، در آتشدان و محل اتصال آن به سماور خرابی زیاد دیده میشود که تعمیر و جابجایی این قسمت از قیمت سماور عتیقه به شدت می کاهد.
*
4.بکر نبودن و تعمیر پایه سماور و یا جابجا کردن آن با پایه سماور دیگر از قیمت سماور به شدت میکاهد.
*
5.تاج سماور که بروی آتشدان قرار میگیرد به دلیل استفاده دودکش یکی از قطعات آسیب پذیر سماور است که در خرید بایستی به سلامت و بکر بودن آن دقت کرد ،چنانکه معمولا هندسه و شکل شبکه های ساخته شده بروی پایه سماور با کلاه تاجی سماور بایستی یکسان باشد.
*
6.هر گونه جوشکاری بدنه سماور و صافکاری آن از قیمت سماور میکاهد.
*
7.دسته های جانبی سماور در هنگام خرید باید مورد بررسی دقیق قرار بگیرد تا اطمینان حاصل شود که مال همان سماور اصلی میباشد.
*
8.بررسی شود که درب دیگ آب جوش سماور دارای تعمیر نبوده و متعلق به همان سماور و تعویضی نباشد ،زیرا در بسیاری از موارد دیده میشود که این درب تعویضی و یا تعمیری میباشد.
تدوین و نگارش : آرش بخشوده
فروخته شده
سلام عزیز خیلی عالی بود ولی باز هم کاش از اشکال مهر ها و شکل مهر نیکولای و تعداد مهر روی سماور میگفتید.مطلب مهمتر اینکه هنوز هم در روسیه سماور ذغالی تولید میشود و یا تعطیل شده .اگر هست کدام مهر و شرکت .خیلی ممنون
سلام. یه سماور زغالی قدیمی نیکلا از جنس برنج دارم که خیلی سالم و تمیزه و کلی مهر و آرم روی پایه و … حک شده. فکر کنم مال حدودا ۱۳۰ الی ۱۵۰ سال پیشه. میخواستم قیمتشو بدونم تا بفروشمش
کدام مهر اصل میباشد
سلام وقت بخیر ما یک سماور برنجی داریم میشه قیمتش بهمون بگین قصد فروش داریم .. قدمتش ۱۵۰ سال قبل متشکرم
من يه سماور روسي متعلق به -١٥٠ سال پيش مهردار دارم فكر مي كنم برنجي باشه قيمت داريد؟
سلام خسته نباشید یه سماور زغالی نیکولای با سه مهر متفاوت و نوشته روی درب سماور دارم قدمت بالای ۱۵۰سال .کاملا سالم و کار شده .میخوام بفروشم .میشه قیمت بگین چنده
سلام استاد ممنون میشم درمورد مهرهای مختلف اطلاعاتی دراختیارمون بگذارین من سماوری دارم با نوشته های روسی ومهرهای غیر متداول که برروی بدنه سماورها دیدم لطف میکنید ادرسی اعلام کنید که تصویری از سماورم براتون ارسال کنم تابدونم تاریخ و شناسنامه و قیمت سماورم را ممنون
سلام.چطوری میتونم قیمت سماور نیکولای روسی سال۱۸۷۰
با ۱۰مهر را بفهمم؟؟ آلیاژ آن برنج وطلاست. کارشناسی شده.متشکرم.
سلام بر مهندس بخشوده عزیزم
درباره سماور تاریخچه سماور مطالب جالبی نوشتید
کاش در مورد انواع مهرهای سماورهای زغالی بیشتر توضیح می دادین
دوم اینکه آیا سماورهای ساخت فرانسه و انگلیسی چه مهرهایی دارند