سنگ شناسی (اسپینل)

اسپینل (به انگلیسی: Spinel) با فرمول شیمیایی MgAl2O4 از مجموعه کانی هاست و لومینسانس سبز تیره کامل دارد از واژه لاتینی اسپینایا اپین اخذ شده‌است. به سختی در H2SO۴ حل می‌شود. MgO:۲۸٫۳۴٪ Al2O۳:۷۱٫۶۶٪ و ادخال‌های Fe (پلونازیت هرسینیت)Cr (کروم اسپینل – پیکوتیت) برای اولین بار در آمریکا کشف شد و از نظر شکل بلور: اکتائدر- دودکائدر – ماکله، رنگ: بی رنگ – سبز – آبی – قرمز – قهوه ای، شفافیت: شفاف – نیمه کدر، شکستگی: صدفی، جلا: شیشه ای، رخ: ناقص، سیستم تبلور: مکعبی و در رده‌بندی اکسید است همچنین خاصیت مغناطیسی ندارد. و منشأ تشکیل آن ماگمایی – متامورفیک – مجاورتی – آبرفتی است.به نظر مي‌رسد اين كاني در قرن دوه هجري در ايران كشف شده باشد. ابوريحان بيروني وزن مخصوص اسپينل را 3/85 تعيين نمود كه بسيار نزديك به استانداردهاي امروزي است.

همایند کانی‌شناسی (پارانژ) آن سختی – چگالی – واکنش هایشیمیایی – اشعه Xگارنت – زیرکن – کرندوم- دولومیت- مگنتیت- گارنت- زیرکن- کرندوم است ، از نظر ژیزمان بلوری – آگرگات دانه‌ای کمیاب است و بیشتر در آلمان غربی، ایتالیا، روسیه، سری لانکا، بیرمانی، تایلند، سوئد و آمریکا یافت می‌شود.

مشخصات فیزیکی

رنگ : قرمز- صورتی- بنفش- زرد- نارنجی- آبی – سبزسیر- سیاه

رنگ خط سائیدگی : سفید

سختی : 8

وزن مخصوص:58/3-61/3

کلیواژ: ناقص

فرم شکستگی: صدفی شکل- نامنظم

سیستم کریستالی : ایزومتریک (Isometrik ) با فرمهای هشت سطحی- دوازده سطحی و دو قلو

ترکیب شیمیایی : Mgal2o4

شفافیت : شفاف
معنا و ریشه واژه اسپینل مبهم است- ممکن است در زبان یونانی بمعنی ( جرقه ) و یا در زبان لاتین بمعنی ( نقطه ) بوده باشد.

اسپینل در رنگهای مختلف موجود است ولی رنگ نوع مرغوب آن قرمز یاقوتی است . فلزات رنگ زا در این کانی آهن و کروم می باشند . اسپینل با کریستال های درشت و ستاره ای بسیار کمیاب است. انواع آبی رنگ این کانی در مقابل حرارت حساس بوده و رنگ از دست می دهند . اسپینل سبز سیر تا سیاه رنگ و مات به اسامی سیلو نیت و پلئوناست (Pleonaste ) خوانده می شود.

انواع قهوه ای رنگ این کانی پیکو نیت (Piconite )- زرد آن روبیسل (Rubicelle ) و قرمز آن روروشن آن بالاس روبی(Balasruby ) خوانده می شوند . شناخت اسپینل به عنوان یک کانی مستقل حدود 150 سال قبل صورت گرفت . قبلا تصور می شد که اسپینل یکی از انواع یاقوت سرخ باشد – چون همیشه با آن در معادن همراه است . برخی ازیاقوت های سرخ درشت و مشهور جهان در حقیقت یاقوت سرخ نبوده و اسپینل می باشند. به عنوان نمونه – یاقوت پرنس سیاه که 5 سانتیمتر طول بلور آن است و بیضی شکل می باشد

یاقوت تیمور : (Timur Ruby) به وزن 361 قیراط که هر دو این نگین ها در جواهرات تاج و تخت انگلستان است (و بلورهای نتراشیده ولی جلا یافته ای می باشند ) و نگین اشک مانند ویتل باخر (Wittelbacher ) که در تاج پادشاهی جای داده شده همگی در حقیقت اسپینل سرخ رنگ هستند . معادن مهم اسپینل دربرمه نزدیک مو گوک(Mogok ) و در سری لانکا می باشند دیگر ذخائر نه چندان مهم این کانی در کشورها ی زیر واقعند :

افغانستان- برزیل- تایلند و ایالات متحده ( ایالت نیو جرسی) . درشت ترین بلورهای یافت شده از اسپینل در جهان دو کریستال بشکل او کتاهدرون هستند که هر کدام به وزن 520 قیراط و درموزه زمین شناسی بریتانیا در لندن نگهداری می شوند .

اسپینل های مصنوعی از سال 1920 میلادی در بازارهای جهانی یافت شده و به سرعت بر اهمیت تجاری آنها افزوده می گردد چون به جای اسپینل طبیعی و مشابه تعدادی از سایر کانیها بکار می روند . اشخاص خبره به آسانی می توانند از روی خواص اپتیکی و میزان ضریب شکست نور یگانه در اسپینل (سیستم ایزومتریک) این کانی را از از انواع مشابه تفکیک کنند. با این حال به علت تشابه- ممکن است کانی هائی اشتباها مانند اسپینل به نظر برسند که از آن میان می توان به آمتیست – کریسوبریل- گارنت- یاقوت سرخ و کبود و توپاز اشاره کرد

بهسازي ( Tereatments)

برعكس ياقوت و سافير كه با انواع بهسازي (Tereatments) كيفيت رنگ و پاكي آنها به دست بشر دستخوش تغييرات اساسي مي شود ، معمولا روي اسپينل بهسازي صورت نمي گيرد.

مراقبت و تميز كردن

اسپينل را مي توان با آب گرم و صابون تميز كنيد . همچنين استفاده از دستگاه ماوراء صوت (ultrasonic) و تميز كننده به بخار براي اين سنگ مشكلي به وجود نمي آورد.تنوع آبي رنگ اين كاني در برابر حرارت بالا رنگ خود را از دست مي دهد.

ارزش اسپينل

اسپينل قرمز شباهت فراواني با ياقوت دارد؛‌در نتيجه از نظر ارزشي در بازار فروشي تمايل زيادي براي برابري ارزش با ياقوت وجود دارد. البته قيمت اسپينل آبي تيره در بازار فروش ارزش بيشتري دارد.

سال 1920 ميلادي اسپينل هاي مصنوعي به روش ورنويل يا flam fusion در بازار هاي جهاني يافت شد و به سرعت بر اهميت تجاري آنها افزوده مي شود ، چون به جاي اسپينل طبيعي و مشابه تعدادي از ساير كاني ها به كار مي رود.