نگاهی کوتاه بر زندگی و آثار استاد محمدجواد جدی

گذری بر خاتم عشق

نگاهی کوتاه بر زندگی و آثار استاد محمدجواد جدی

بر اساس مصاحبه انجام شده با استاد محمدجواد جدی توسط مجله طلا جواهر

خرداد تیر ۱۳۹۳ سال پانزدهم ، شماره 100

******

در یک صبح بهاری مشتاقانه به دیدار کسی رفتیم که سالهاست به صورت خانوادگی در زمینه ساخت رکاب انگشتر سرآمد دوران خود هستند. استاد محمدجواد جدی با رویی خوش در منزلی زیبا حوالی میدان نظامی گنجوی پذیرای گروه نشریات تخصصی طلا و جواهر بودند. ایشان در تاریخ ۹ مهر ۱۳۴۰ در تبریز در خانواده ای هنرمند دیده به جهان گشودند آنچه در ادامه خواهد آمد ذکر بخشی از فعالیت های ایشان است، باشد که مورد وثوق شما عزیز گرانقدر قرار گیرد.

محمدجواد جدی پژوهشگر، جواهرساز، خوشنویس و نویسنده حوزه های هنری خوشنویسی و مهرشناسی دارای مدرک ارزشیابی درجه یک هنری (دکتری) است. او استادی مشهور در زمینه مهرشناسی می باشد و کتب و مقالات بسیاری در زمینه شناسایی مهرها و تاریخ آنها را به رشته نگارش در آورده است که در انتها مواردی از آنها ذکر شده است.

پدر ایشان استاد محمدحسین جدی از زرگران به نام تبریز و تهران است و به درستی پدر رکاب سازی نوین ایرانی نامیده می شوند. در وصف ایشان همان به که بگوییم در بیشتر زمینه های هنر جواهرسازی و انگشترسازی از طراحی تا مخراج کاری و هنرهای مرتبط مانند ملیله و زنجیر بافی سرآمد عصر ویگانه دوران خود و در هنر ساعت سازی که از پدر خویش آموخته اند از استادان مسلم به شمار می آیند. استاد محمدحسین جدی در اسفند ۱۳۰۶ در تبریز دیده به جهان گشود و جواهر سازی را نزد استاد آقا غفار فرجی زرگر آموخت و در سال ۱۳۴۶ به تهران نقل مکان کرده و در خیابان ابوسعید، جایی که منزل و کارگاه در جوار هم بودند سکنی گزیدند، جایی که بزرگترین و گرانمایه ترین برند ساخت رکاب انگشتر با عنوان تهران جدی از این مکان و قبل از آن از تبریز به هنر دوستان عرضه شد.

استاد محمدجواد جدی درباره چگونگی آغاز به کار انگشتر سازی پدر اظهار داشتند: در زمان اشغال تبریز و در طول جنگ جهانی دوم یعنی زمانیکه پدر در سنین نوجوانی بودند با دیدن گلوله های خوش رنگ مسوار که در آن روزگار آزادانه در شهر به فروش می رسید با حس کنجکاوی و با اندک پول همراه خود چند فشنگ خریداری و سپس با کوبیدن و طرح دادن آنها را تبدیل به انگشتری های زیبا می کنند که در همان زمان به قیمت خوبی فروخته می شود و این آغاز کار ایشان می شود. فشنگ هایی که راهگشای هنری منحصر بفرد می شوند و بدین سان سرنوشت کودکی در آن زمان رقم می خورد تا سرآمد عصر خویش در این هنر گردد. استاد محمدجواد جدی پدر را استاد و مشوق خود می داند که در تمام مراحل کار و زندگی راهنمایشان بوده است. اکنون خود به عنوان محقق و کارشناس برجسته مهرها و نگین های تاریخی مشغول فعالیت علمی و هنری در کنار آن استاد بزرگ ساخت رکاب و حکاکی است.

از ایشان به عنوان پسر ارشد استاد محمدحسین جدی در باره پیشینه و چگونگی فلز فدیوم که جنس رکاب های برند جدی و به طبع آن برخی رکاب های امروزی از آن جنس هستند سوال کردیم ایشان با استقبال و اظهار خرسندی از طرح این سوال خاطرنشان شدند:

می دانید که ظروف و زینت آلات نقره به مرور زمان در تماس با هوا و عرق دست سیاه می شوند و شفافیت خود را از دست می دهند. این امر یکی از دغدغه های پدرم در طول سالهای متمادی بود و من به خوبی به یاد دارم که برای حفظ شفافیت و جلوگیری از سیاه شدن انگشتریهای نقره آلیاژها و ترکیبات متعددی را مورد آزمایش قرار می دادند تا راه حلی برای این مشکل بیابند. که این کار با مشکلات بسیاری توام بود چراکه گاه فلزات به کار رفته در زمان ذوب به خوبی با نقره ممزوج نمی شدند و در پایان کار و هنگام پرداخت با رنگ سیر یا روشن خودنمایی می کردند و ایشان با دقت و حساسیت فوق العاده ای که دارند مجبور به ابطال کار و ذوب مجدد آنها می شدند تا اینکه بالاخره حدود سال ۱۳۵۵ موفق شدند و با ابتکار خود برای اولین بار آلیاژی از چند فلز از جمله پالادیم ساختند و برای متمایز شدن جنس این انگشتری ها ابتدا دو مهر تهران، جدی را جابجا یعنی به صورت جدی، تهران به داخل انگشتریها می زدند که تشخیص آن برای علاقه مندان کارهایشان قدری مشکل بود.

یک روز به من گفتند می خواهم نامی بر این آلیاژ بگذارم چه نامی را صلاح میدانی؟ من که در آن زمان مشغول تحصیل و در شیمی در گیر عناصر جدول تناوبی و جدول مندلیف و نام قلیایی فلزها چون: پتاسیم، سدیم و فلزاتی چون : رودیم، رادرفوردیم و غیره بودم نام پدیم که خلاصه شده پالادیم نیز محسوب می شد را پیشنهاد کردم ایشان فرمودند که فدیم بگذاریم چطور است؟ گفتم بسیار عالی است و به این ترتیب از آن روز به بعد این نام معمول شد و سپس مهری با حرف اف (F) انگلیسی ساخته و در داخل انگشتری ها مورد استفاده قرار دادند. که اینک برخی دیگر از سازندگان انگشتر به تقلید، از این نام استفاده می کنند و از آن بهره می برند.

استاد محمدجواد جدی در بین سالهای ۶۸ تا ۸۰ در پی سفرهایی که به بسیاری از کشورهای دنیا داشتند متوجه تلقی نادرست تاریخی که در حق هنرهای ایرانی به ویژه در باره هنر مهرسازی و حکاکی صورت گرفته است می شوند و به اصلاح این باور نادرست کمر همت می بندند. چراکه خط ایرانی و عربی و عثمانی یکی است و تفکیک آن از یکدیگر برای غربی ها بسیار مشکل است و آنچه تلخ است محکوک عرب نامیدن مهرها و نگین های ایرانی مزین به آیات و احادیث عربی است به این دلیل در موارد بسیاری متاسفانه این هنر با هنر عربی و عثمانی اشتباه گرفته شده است. حتی در یکی از کتاب های منتشر شده در کشور ترکیه مهر انگشتری منسوب به امام حسن مجتبی منقوش به سجع لااله الا الله ملک الحق المبين که بعدها در بسیاری از خاتم های ایرانی به کار رفته است را به تعصب مذهبی و شیعه بودن مردم ایران نسبت داده اند. حال آنکه لااله الا الله رکن شهادتین است و نسبت آن به تعصب مذهبی ناشایست و نادرست است چرا که لااله الا الله قبل از آنکه شعار شیعی باشد شعاری اسلامی است.اصلاح این باورها و تلقی های نادرست کاری بسیار دشوار بوده که خوشبختانه ایشان به حق با تالیفات ارزشمند خود از عهده این امر به خوبی برآمده است. و از این حقیقت پنهان در پی قرون و اعصار گذشته پرده برداشته است.

ایشان درباره پیشینه و اهمیت مهرها می گویند: بی تردید قدمت مهر به قدمت مفهوم مالکیت آدمی و تثبیت آن است و در طول تاریخ ایران مهر به عنوان اولین ابزار تثبیت فردیت و مهم ترین رکن در اعتبار بخشی و شناخت اسناد رواج داشته و از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. تاریخ و سابقه مهر در جغرافیای ایران بزرگ به حدود ۶ هزار سال می رسد. درباره مهرها همین بس که بدانیم حکیم ابوالقاسم فردوسی مهر را یکی از ارکان اصلی جاہ و جلال پادشاهی به حساب آورده است و اشاره وی به خداوند شمشیر و گاه نگین دلیل اهمیت آن و نشانه اقتدار و شهریاری است. در کتاب مادیان هزار دادستان که تنها سند موجود در خصوص نظام حقوقی دوره ساسانی و پیش از اسلام است به صراحت می خوانیم: سندی که مهر آن محو شده و نیز اظهارنامه ای که مهر آن از میان رفته باشد بی اعتبار است و لفظ بی اعتبار به چنین سند و اظهار نامه ای گفته می شود. در دوران اسلامی نیز اشاره به این نکته گواه اهمیت مهر است که محمد بن سعد در کتاب طبقات که ۱۲۰۰ سال پیش نوشته آورده است قریش به پیامبر گفتند در ایران نامه های بدون مهر را نمی پذیرند و این موضوع پیامبر را بر آن داشت که برای خود انگشتری و مهری بسازد.

و این صراحت در اهمیت مهر هزار سال بعد، در دوره صفوی از قول میرزا شفیع اثر نیز شنیده می شود که می گوید: «می شود باطل سند چون مهر از آن برداشتند». هنوز هم این دستاورد بزرگ انسانی از الزامات جوامع بشری است و سند فاقد مهر بی اعتبار تلقی می شود. درباره ویژگی های هنر حکاکی و مهرسازی نیز یادآور می شوند: استادان حکاک، افزون بر استادی در هنر خوشنویسی از مهارت ویژه طراحی، ترکیب بندی، قرینه سازی و سپس حکاکی بهره مند بوده اند، عرصه محدود و اندک این سنگ ها نیاز مبرم و ویژه ای را می طلبید و مهر هر فردی، برگ هویت و شناسنامه او و نقش مهر و سجع آن نمایانگر نسب، سلیقه، مبانی اعتقادی و جایگاه اجتماعی او به شمار می رفت و مورد مباهات و افتخار صاحبان آنها بوده است. در پاسخ به سوالی که چرا نقوش مهرها برای شما بسیار مهم است ایشان با ظرافت فرمودند: می شود باطل سند چون مهر از آن برداشتند، مهمترین رکن سند همانا مهر آن است که در طول دوران به آن هویت و اعتبار می بخشد.

ایشان به خاطر دارند در پی کار تحقیقاتی راجع به مهرهای موجود در آستانه حضرت معصومه به مهر گردی برمی خورند در ابعادی به قطر دو سانتی متر که قرنها در موزه تحت عنوان ناخوانا محجور مانده بود و ایشان بعد از مطالعه زیاد از اسرار آن پرده می گشایند پنج بیت شعر متعلق به آذر اسفراینی بر روی یک نگین:

ایشان در ادامه خاطرنشان ساخت در مطالعه بسیاری از متون متوجه اشتباهات فاحشی در قرائت سجع مهرها شدم و به دعوت سازمان اسناد مدتی به تدریس مهرشناسی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی برای کارشناسان ارشد سازمان مشغول بودم. و به زودی این کلاس ها را در کتابخانه و مرکز اسناد مجلس و نیز موزه ملک پی خواهم گرفت. ایشان معتقد است برای شناخت مهرها شناخت گونه های مختلف خطوط و آگاهی از روند تکاملی آنها لازم است.

در پاسخ به سوالی که از استاد جدی پرسیده شد آیا ریشه خطوط منقوش روی مهرها ایرانی است یا نه ایشان گفتند: می دانید که حدود ۲۶۰۰ سال پیش به دستور داریوش هخامنشی خط میخی پارسی تهیه و بر روی کتیبه ها و مهرهای استوانه ای بکار رفت خط کوفی و خطوط ششگانه مشتق از خط کوفی نیز که خطوط منقوش بر مهرها را شامل می شوند ریشه ایرانی دارند. باید گفت: شبه جزیره عربستان قبل از اسلام به علت وجود اعراب بدوی که فقط حافظه شعری قوی داشته اند از نظر تمدنی هرگز جایگاه ویژه ای نداشته اند که بخواهند صادر کننده خط و فرهنگ باشند، این کشور در کنار امپراطوری گسترده ایران همچون نقطه ای در مقابل دنیایی از فرهنگ بوده است، کوفه پیش از اسلام در حدود حيره بنا شد و از دیرباز تحت تسلط پادشاهان ساسانی بود و خط کوفی و در نتیجه خطوط امروزی از تکامل خط پهلوی، دبیره مانوی و اوستایی به وجود آمد جالب آنکه حتی در زمان پیامبر و حتی خلفای راشدین سکه های رایج در بین اعراب همان سکه های ساسانی بود که بعدها در کنار تصویر پادشاه ساسانی آن، کلمه ای عربی اضافه کردند که به سکه های عرب ساسانی معروفند و همچنان از تصویر پادشاهان ایرانی برخود دارند. ابن ندیم به نقل از ابن مقفع نقل می کند ایرانیان دوره ساسانی هفت نوع خط داشتند که یکی از آنها خط “گشتج” با بیست و چهار حرف بوده است که با آن عهدها و نقش انگشتر و فرش و نگاره ها را می نوشتند. خط پهلوی اشکانی برخلاف تمام خطوط دوران خود از راست به چپ و به صورت منفصل نوشته می شد که در زمان ساسانی تکمیل شد. بعدها خط دین دبیره توسط موبدی با چهل و چهار علامت تکمیل شد. باید یادآور شوم ابن مقله بیضاوی شیرازی مبدع شش خط مشتق شده از خط کوفی یعنی خطوط: محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع می باشد و تکامل هنر خوشنویسی مدیون ایشان است. همچنین خواجه اختیار منشی با تکمیل خط تعلیق و میرعلی تبریزی با وضع نستعلیق در حدود سال ۸۰۰ هجری قمری همگی ایرانی بوده اند، و اطلاق خط عربی به این خطوط نادرست و به دور از واقعیات تاریخی است.

ما شاهد نامه های بسیاری نزد استاد جدی بودیم که به ایشان برای تقدیر و تشکر از سوی بزرگان فرهنگ و هنر و سیاست نوشته شده بود ، استاد محمدجواد جدی در ادامه از افراد شاخص رشته هنری حکاکی در گذشته نام بردند که سرآمد همه آنها میرزا محمدحسین حکاک باشی است که در شیراز پا به عرصه گیتی نهاد و کتیبه مسجد وکیل شیراز نیز از آثار ایشان است که به تبریز آن روزگار که مهد پرورش وليعهدهای قاجار بود نقل مکان کرده و ادامه فعالیت داده است. او و برادرش حاج میرزا حسن کارهای بی نظیری را در عهد ناصری خلق کردند. خوشنویسی زیبای ایشان و هنر حکاکی و آرایش و چیدمان آن مهندسی زیبایی را خلق کرده است که در وصف آن فقط باید گفت شاهکارهایی هستند که در محیطی به وسعت یک نگین دنیایی از اسرار را به نمایش گذاشته اند. استاد جدی با اشتیاق با نشان دادن عکسهای بسیار و توضیحات کافی نحوه حکاکی آنها را در گذشته به ما شرح دادند. نکته ظریف آن است که اگر قرار بود نگین محکوک به عنوان مهر و برای اعتبار بخشیدن مورد استفاده قرار گیرد از چپ به راست حکاکی می شد تا در موقع مهرزدن از راست به چپ دیده شود و اما اگر به عنوان اثری زینتی و برای تبرک و تیمن مورد استفاده بود از راست به چپ حکاکی می شده است.

از دیگر حکاکان مطرح میرزا طاهر حکاک باشی بوده است که از منسوبان محمدحسین حکاک باشی بوده است، البته ما چندین هنرمند و حداقل دو حکاک به نام طاهر می شناسیم که از اساتید این رشته بوده اند با اختلاف زمانی حدود صد سال. از دیگر اساتید میرزا تقی حکاک باشی با امضای تقی و سیدعلی حکاک پدر میرحسین خوشنویس باشی و استاد خوشنویس شهیر میرزا غلامرضا اصفهانی می توان نام برد. استاد محمدجواد جدی با تاسف می گوید: دردناک آن است که امروزه چندتن از حکاکان معاصر از روی مهر و هنر هنرمندان کهن جعل کرده و نان هنر خویش را به بی هنری آلوده اند تا جایی که حتی جعل کارهای پدرم نیز باب شده است و در مواردی برای کارهای ایشان شناسنامه ای جعلی با جعل خط و امضای من ساخته اند. به عنوان آخرین سوال از ایشان خواستیم اگر توصیه ای برای رونق کار طلا و جواهر دارند بفرمایند، اظهار داشتند:می دانید که هنر طلاسازی و جواهر سازی در گستره ایران بزرگ از قدمتی چند هزار ساله برخوردار است حتی واژه جواهر و جوهر برگرفته از واژه پارسی گوهر است که در غرب جولری گفته شده است حتی نام بسیاری از سنگ های قیمتی همچون یاقوت و فیروزه از فارسی وارد عربی شده اند. تا جایی که غربیها به دلیل ورود فیروزه از ترکیه به کشورشان به اشتباه آن را تور کواز نامیده اند در حالی که معدن فیروزه نه در ترکیه که در ایران و شهرهای نیشابور و دامغان بوده است و اندیشمندانی چون ویل دورانت به آن اذعان داشته اند. هنوز هم کشور ما یکی از بزرگترین مراکز معادن سنگهای ارزشمند است حال ما با این پیشینه عظیم تاریخی وقتی می بینیم بجای آنکه ما یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان و صادر کنندگان این هنر در جهان باشیم به واردات و مصرف تولیدات کشورهایی که پیشینه چندانی در این هنر ندارند رو آورده ایم خجلت زده شده و آه از نهادمان بلند می شود.

از شما دست اندرکاران نشریه طلا و جواهر که با انتشار این نشریه نفیس به معرفی و جلب توجه عمومی به این صنعت کمک بسیار دارید و در تغییر نگرش نادرست لوکس، تجملی و به نوعی طاغوتی دیدن این صنعت و هنر تاریخی و جهانی گام های بزرگی برداشته اید به سهم خود سپاسگزارم و از فرصت و حوصله ای که برای شنیدن سخنان من داشتید از شما و خوانندگان خوش ذوقتان تشکر می کنم و امیدوارم هر بار به غنای علمی و آموزشی نشریه وزین خود بیفزایید. آرزوی توفیقات روز افزون برای همه شما دارم.

کتاب های تالیفی منتشرشده :

– مهر و حکاکی در ایران (ناشر: فرهنگستان هنر، دانشگاه تبریز، پژوهشکده هنر)

– شیراز نامه (با همکاری: احسان الله شکرالهی ، ناشر: مرکز تالیف ترجمه و نشر آثار هنری فرهنگستان هنر)

– مهرها و نگین ها (در مجموعه موزه حضرت معصومه س)(ناشر: موزه آستانه قم، انتشارات زرین و سیمین)

– مهرهای سلطنتی (در مجموعه موزه کاخ گلستان) انتشارات کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی

– صد پند لقمان ( بخط استادعلی راهجیری ، به کوشش و نشر محمدجواد جدی)

– دانشنامه مهر و حکاکی در ایران (ناشر: فرهنگستان هنر، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، مرکز دایره المعارف انسان شناسی، مرکز تالیف و نشر آثار هنری، متن)

– ابوالقاسم لاریجانی (معرفی خوشنویس گمنام در اواخر عهد قاجار) ، نشر پیکره

– مهرها و نقش مهرها (در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران)

– چلیپای هنر (قطعاتی از خطوط نستعلیق در کتابخانه ملی فرانسه ، پاریس)

– نخستین سربرگ ها و برچسب های ایران، انتشارات فرهنگستان هنر، انتشارات برگ نگار،1399

_مهرهای موزه ملی ایران (در دوران اسلامی)

– کتاب : مهرهای موزه ملی ایران (در دوران اسلامی) با مشارکت سرکار خانم سحر جدی، انتشارات فرهنگستان هنر، موزه ملی ایران، زمستان 1400

فعالیت های علمی و هنری:

– تدریس در کلاس های مهرشناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران.

– ریاست کمیته تخصصی مهر و انگشتری انجمن مجموعه داران ایران

– عضویت در گروه علمی خوشنویسی مکتب شیراز

– ریاست پانل همایش خوشنویسی شیراز، آذر ۱۳۸۷ و داوری مقالات گردهمایی مکتب شیراز

– داوری مقالات گردهم آیی گنجینه های از یاد رفته هنر ایران، فرهنگستان هنر. ۱۳۸۶

– عضو هیئت علمی مقالات دومین دو سالانه تذهیب های قرآنی

– عضو هیئت علمی و داوری مقالات سومین دوره تذهیب های قرآنی

– عضو مشاوران علمی مجله بین المللی مطالعات و تحقیقات نسخه های خطی

همکاري در انتشار کتاب‌هاي:

– گزیده‌ای از آثار گنجینه موزه خوشنویسی ایران، سازمان زیباسازی شهر تهرا ن، 1396

– مجموعه مقالات خوشنویسی مکتب شیراز، فرهنگستان هنر،1390

– فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنويسي، تالیف دکتر حمیدرضا قلیچ خانی، انتشارات روزنه1388

– زمزم یاد، تهیه و تنظیم: مرکز تحقیقات حج، ناشر: مشعر،1384

– مصحف بهارستان، ناشر: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي

– گلستان گلستانه، ناشر: کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شوراي اسلامي1386

– حافظ از نگاهی دیگر، تالیف دکترعلی حصوری، نشر چشمه13887

– خاندان روزبهان شیرازی، تالیف کیانوش معتقدی، نشر پیکره1392

– شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌های لهستان1392، انتشارات فرهنگستان هنر

– هنر ایران عصر قاجار در مجموعه‌های مجارستان 1393، انتشارات فرهنگستان هنر

– زرافشان، تالیف دکتر حمیدرضا قلیچ خانی ناشر: فرهنگ معاصر1392

– بیوک احمری ، نشر پیکره،1393

– قفل و کلید، تالیف: مهندس کرامت الله نیر، انتشارات دانشگاه تهران1393

– گوی و چوگان، رضا ابراهیمی‌نژاد، موسسه خورشید مهر، 1395

– کتیبه‌های نستعلیق تهران، کیانوش معتقدی، انتشارات سازمان زیبا سازی شهر تهران، 1394

– درآمدی بر آداب معنوی در هنرهای سنتی، به اهتمام ایرج داداشی،انتشارات سوره مهر1394

– سیزده، علی میرصادقی، انتشارات بارسا، بهار1395

– پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی، دکتر حمیدرضا قلیچ‌خانی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران،1396

– گزیده‌ای از آثار موزه خوشنویسی، سازمان زیباسازی شهر تهران، تیرماه1396

– به یاد فرش خانه پدری، دکتر عباس فاضلی، انتشارات برگ نگار 1397

برخي مقالات پژوهشي که به همايش هايي معتبر ارائه و يا در کتاب‌ها یا نشريات گوناگون به چاپ رسيده است:

– مهر گوهری در دست فراموشی، روزنامه جام جم 11تیر1381

– مُهر گوهري بر تارک خط و نقاشي ( مقاله برگزيده همايش بين المللي خوشنويسي جهان اسلام1381)
کتاب ماه هنر شهريور1383شماره 71و72

– گزیده‌ای از مقاله مُهر، گوهری بر تارک خط و نقاشی
کلک دیرین، نشریه فرهنگی انجمن خوشنویسان شیراز، شماره چهارم، سال دوم زمستان81ص32

– سکه، مُهر و سير تحول خط و خوشنويسي در عصر ايلخاني
(مقاله برگزيده کنگره طرح احياي ربع رشيدي و فرهنگ و تمدن عصر ايلخاني 1384دانشگاه تبريز)

– ايران عصر ايلخانی(پيام بهارستان، ش 48 خرداد 1384)
مقدمه‌ای بر ممنوعيت شکار(پیام بهارستان، ش75 شهريور 1386)

– تاملي بر جايگاه و ويژه گي مهرهاي دوره صفوي
(مقاله برگزيده گردهم آيي مکتب اصفهان، فرهنگستان هنر،1385) منتشرشده در کتاب:
مجموعه مقالات خوشنويسی ،1386، فرهنگستان هنر

– نگاهي بر خطوط مُهرها و سکه هاي ضرب شيراز(گردهم آيي مکتب شيراز،1387)

– معرفي نقش مُهرهاي رساله خطي مبدا و معاد(گرد هم آيي مکتب شيراز ، 1387)

– قاضي و مجموعه بي نظيرش(پيام بهارستان ، دوره دوم ، سال اول شماره 4 تابستان 1388)

– ميرعماد نابغه اي از ديار عشق و هنر (روزنامه شرق دوم آبان 1383)

– فقط مير مثل مير مي نويسد(روزنامه شرق،سوم آبان 1382)

– اسلامبول را با خط خوش بنويسيد(روزنامه جام جم 8 دي1380)

– تکامل هنر خوشنويسي مديون تلاش هاي ابن مقله بيضاوي شيرازي است.
(روزنامه عصر مردم ، 14تير 1389)

– زمستان در قلم عمادالکتاب و قول روسي خان
پيام بهارستان ،شماره7دوره دوم بهار 1389

– تذهيب های قرآنی(هنرنامه، ش11، بهمن 1389)

– داغ، دَج و مُهر مهر در فرهنگ و تمدن ايران زمين
فصلنامه دنياي اسب ، سال دوم ، شماره 4 ، پاييز 1384)

– اصول نگهداري و مرمت مُهرها و نگين ها کنفرانس نفايس خطي،آستانه حضرت معصومه(س)قم.

– معیشت دشوار پدر و فرزند ميرحسين خوشنويس باشی
پيام بهارستان . شماره 10 دوره دوم ،زمستان 89

– نقد کتاب: Arabic and Persian Seals and Amulets in the British Museum
– Venetia Porter
معرفی 638 مُهر و طلسم عربی ، فارسی و هندی موجود در موزه بريتانيا ،پيام بهارستان شماره 13

– شکوفايی تذهيب هنرنامه، سال سوم،شماره يازدهم بهمن 89

– سيد محمد بقا اشرف الکتاب، شرف المعالی
نامه بهارستان، دفتر18و19صص162-361

– معرفی مُهرهای مجموعه موزه مجلس شورای اسلامی
اسناد بهارستان، سال دوم شماره 5

– نگاهی گذرا به پيشينه و سیر تحول مُهر
مقاله و سخنرانی ارائه شده در نشست های تخصصی موسسه شن 1391

– مُهر و نقش نام مبارک پیامبر اکرم(ص) در نقش مُهر
مقاله ارائه شده به همایش ارادت خوشنويسان به ساحت پيامبر(ص)1391
مجله: نامه بهارستان، دوره جديد شماره اول

– خط نستعليق درويش عبدالمجيد بر روی يک کتيبه به گزارش میرزا عبدالجواد عنقا1392
ویژه نامه خوشنویسی مجله نامه بهارستان دوره جدیدشماره1

– معرفی مُهر شاه سلطان حسین صفوی در زمان ولیعهدی و دو عالم و کاتب خوشنویس
نامه بهارستان دوره جدید شماره 2

– بازخوانی و مرمت سنگ قبر قنبرعلی فرزند امامزاده میرجمشید در روستای مهران طالقان
پیام بهارستان،دوره دوم، شماره 20

– در سینه های مردم دانا(در رثای ایرج افشار
سایت مرکز پژوهشی میراث مکتوب،اسفند1392

– تاملی بر دو مُهر نویافته معاویه بن ابوسفیان
مجله گزارش میراث، شماره یکم و دوم، فروردین- تیر1393(57و56)

– اندر حکایت نقش مُهری از ناصرالدین شاه قاجار پیام بهارستان،دوره دوم، شماره 21 ص376

– آداب معنوی در آینه تاریخ هنر مُهرسازی و حکاکی
کتاب درآمدی بر آداب معنوی درهنرهای سنتی،
انتشارات سوره مهر1394ص 33

– مدینه، (شعر) کتاب: زمزم یاد،تهیه و تنظیم: مرکز تحقیقات حج، ناشر: مشعر1384، ص60

– سلسله مقالات جستارهای مُهرشناسی1 معرفی نقش مُهرهای دوره نخست
مجله نامه بهارستان، دوره جدید شماره3

* جستارهای مُهرشناسی2، دوره جدید شماره4

* جستارهای مُهرشناسی3، شماره5، پاییز 1397

* نقدالنقد، فصلنامه نقدکتاب میراث، سال اول شماره 3

آخرین عکس و آخرین دیدار ایرج افشار، کتاب: فرزانه ایران مدار ما، انتشارات سازمان اسناد و
کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران،1394ص205

سنگ فرهنگ، همان، ص375

– شناسایی ضرابخانۀ جعفرآباد در دورۀ صفو ی، فصلنامه پژوهشهای علوم تاریخی، دوره7، شمارۀ2، پاییز و زمستان1394 و: سایت دانشگاه تهران

* برگی از تاریخ 1، معرفیِ نامه‌ای از حسنعلی‌خان گروسی(امیرنظام) به ادیب‌الممالک فراهانی، گزارش میراث، زمستان1395شماره76و77

* برگی از تاریخ2 معرفی نامه منتشر نشده دیگری از حسنعلی خان گروسی(امیرنظام) ، گزارش میراث، شماره 78و 79 تابستان1396

* برگی از تاریخ2، معرفی سواد نامهای از حسنعلی خان گروسی(امیرنظام) به وكيل‌الملك حاكم كرمان و شکایت از یک کاتب و محرر، گزارش میراث، تابستان1398

کتابهای در دست اقدام:

– هنر خوشنویسی و خوشنویسان دوره سلطان فاتح عثمانی(ترجمه)

– خاتم عشق ( گزیده ای از آثار استاد محمدحسین جدی)

– مجموعه شعر